Đi cùng sự phát triển là sự ra đời của hàng loạt nghề mới. Thời đại công nghệ số mở ra không ít cơ hội nghề nghiệp cho lao động (LĐ) khi không bị giới hạn về không gian, điều kiện làm việc. Các doanh nghiệp cũng thay đổi cách thức làm việc, yêu cầu tuyển dụng làm cho thị trường LĐ biến đổi theo, xảy ra tình trạng vừa thừa, vừa thiếu.
Những năm qua, nhiều LĐ rơi vào tình trạng thất nghiệp, điều này không chỉ xảy ra đối với lực lượng LĐ phổ thông mà với cả những LĐ tốt nghiệp cao đẳng, đại học. Nguyên nhân thất nghiệp do thừa nhân lực ở một lĩnh vực nào đó hoặc do thu nhập từ nghề đó không đủ trang trải cuộc sống buộc họ phải tìm sang nghề khác dù không đúng chuyên ngành, sở trường.
Có nhiều tân cử nhân, kỹ sư, sau khi ra trường đành xếp lại bằng tốt nghiệp và làm công việc hoàn toàn khác với chuyên môn bởi nhu cầu LĐ ở chuyên ngành đã học khá ít hoặc cũng có thể do thu nhập từ công việc hiện tại cao hơn công việc theo đúng chuyên môn.
Điều này cũng không thể đổ lỗi cho công tác hướng nghiệp bởi nhu cầu của thị trường LĐ luôn thay đổi. Có nghề ở thời điểm hiện tại đang rất “hot” nhưng vài năm sau lại trở nên trầm lắng.
Thời điểm khoảng 15 năm trước, ngân hàng là một ngành khá “hot” với mức thu nhập cao hơn những nghề khác. Tỷ lệ “chọi” khi thi vào Đại học Ngân hàng hay các khoa liên quan đến ngành Ngân hàng ở các trường đại học khác lúc đó khá cao. Nhưng đến thời điểm hiện tại, ngành Ngân hàng không còn là lựa chọn ưu tiên của học sinh trước ngưỡng cửa đại học.
Thời trước, cha mẹ thường động viên các con chọn ngành học để có thể vào làm việc tại các cơ quan nhà nước. Đến thế hệ 9X lại chọn ngân hàng, quản trị kinh doanh, kế toán,... Hiện nay thì học sinh đứng trước vô vàn sự lựa chọn với những ngành nghề mới liên quan tới trí tuệ nhân tạo, khoa học y sinh, phân tích tài chính,...
Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, việc định hướng nghề nghiệp cũng thay đổi. Nói đến hướng nghiệp, nhiều người hiểu đơn giản là định hướng về nghề nghiệp trong tương lai. Tuy nhiên, hướng nghiệp có ý nghĩa bao hàm cả việc định hướng lựa chọn nghề nghiệp dựa vào các yếu tố ảnh hưởng của thị trường LĐ ở thời điểm hiện tại và dự báo trong tương lai. Việc hướng nghiệp sẽ căn cứ vào thực trạng nghề nghiệp ở hiện tại cũng như dựa vào các thống kê, dữ liệu dự đoán ngành nghề nào đó có xu hướng phát triển, cơ hội việc làm tốt phù hợp với năng lực, sở trường của người đang được hướng nghiệp. Việc lựa chọn nghề nghiệp chỉ là một phần của hướng nghiệp, còn hướng nghiệp là một quá trình tác động của rất nhiều yếu tố: Thị trường LĐ, xu hướng nghề nghiệp, biến đổi xã hội, năng lực của bản thân,...
Vậy giữa lúc thị trường LĐ có nhiều biến động thì nên lựa chọn nghề nghiệp theo xu hướng hay theo sở trường? Tất nhiên, lựa chọn theo sở trường thì cơ hội thành công sẽ cao hơn bởi nghề đang “hot” rồi cũng sẽ hết “hot” và để chuyển qua một nghề “hot” khác không thuộc sở trường, chuyên môn của mình thì sẽ rất khó để tiếp cận và phát triển.
Đơn cử, thời điểm 5-7 năm trước, thị trường bất động sản sôi động, nhiều người bỏ nghề, chuyển sang kinh doanh, môi giới bất động sản, kiếm tiền tỉ. Nhưng vài năm trở lại đây, nhà, đất “đóng băng”, họ lại phải tìm nghề khác và cũng không ít người ôm nợ khi trước đó đầu tư bất động sản theo kiểu “lướt sóng”.
Theo báo cáo Tương lai Việc làm năm 2023 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), trong 5 năm tới, dự báo có 83 triệu việc làm mất đi nhưng lại có khoảng 69 triệu công việc mới được tạo ra. Điều này đòi hỏi người LĐ phải trang bị lại kỹ năng và nâng cấp kỹ năng, từ bỏ lối mòn trong công việc, nâng cấp kiến thức, cách nghĩ, cách làm để tiếp cận, thích ứng với cách thức làm việc mới. Người LĐ phải năng động, bắt kịp sự biến đổi của thị trường LĐ để có thêm thu nhập, không để bị động khi nhu cầu thị trường thay đổi. Bên cạnh “chín” nghề chính, người LĐ sẽ có thêm thu nhập, cơ hội phát triển mới nếu có thêm nghề phụ, mang tính ổn định để có thể xoay chuyển khi cần thiết.
Giữa sự phát triển của các ngành nghề trong thời đại số thì việc trang bị kiến thức, kỹ năng là điều cần thiết và hướng nghiệp vẫn đóng vai trò quan trọng giúp định hình được nghề nghiệp cho tương lai./.
Tâm An
